Depresja jest powszechnym, ale niejednorodnym zaburzeniem zdrowia psychicznego. Objawy depresji mogą mieć typowy charakter lub być maskowane i mało charakterystyczne. W profesjonalnym diagnozowaniu depresji brane są pod uwagę nie tylko symptomy, ale również wyniki testów diagnostycznych, kontekst życiowy pacjenta oraz okoliczności zdrowotne, których objawy mogą przypominać te depresyjne. Wczesna i trafna diagnoza umożliwia zajęcie się problemem i ogranicza negatywne skutki jakie depresja niesie dla zdrowia i życia pacjenta.
Kiedy diagnozuje się depresję?
Depresję diagnozuje się kiedy są ku temu przesłanki np. objawy zgłaszane lub zaobserwowane u pacjenta. Rozpowszechnienie depresji w całej populacji jest duże, ponadto wzrasta w przypadku istnienia niektórych schorzeń np. nowotworowych, zawału serca czy udaru mózgu. Dlatego istnieją rekomendacje dla badań przesiewowych (skrining) w kierunku depresji dla każdego pacjenta, który nie otrzymuje leczenia przeciwdepresyjnego. Lekarze rodzinni mogą posługiwać się w tym celu kwestionariuszami zdrowia pacjenta (z ang. Patient Health Questionnaire) PHQ-2 i PHQ-9, które pozwalają wstępnie rozpoznać depresję u osób dorosłych i stopień jej nasilenia. Są to proste metody, a ich stosowanie nie zabiera wiele czasu, dlatego pytania z kwestionariusza mogą być zadawane rutynowo podczas wizyty pacjenta w gabinecie lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Do przesiewowej oceny depresji u osób starszych używa się Geriatrycznej Skali Depresji zwanej skalą GDS (z ang. Geriatric Depression Scale). Trzeba mieć na uwadze, że skale i kwestionariusze są wskazówkami diagnostycznymi, które dla pełnej diagnozy należy uzupełnić szerszym wywiadem.
Kto diagnozuje depresję?
Profesjonalnym diagnozowaniem depresji zajmuje się odpowiednio wykwalifikowana osoba. Regulacje w systemie opieki zdrowotnej danego kraju decydują o tym kto może zajmować się diagnozą zaburzenia. Rozpoznanie depresji może postawić psychiatra, a także lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Psycholog może pomóc w rozpoznaniu depresji przeprowadzając odpowiednie testy i ich interpretacje, jednak nie przeprowadza leczenia. Psychoterapeuta obejmuje terapią osoby z depresją, ale nie może stawiać oficjalnej diagnozy. Rzadko zdarza się, że jedna osoba łączy kilka specjalności dotyczących zdrowia psychicznego, jeśli jednak tak jest, to oczywiście zakres jej kompetencji będzie odpowiednio szerszy i może obejmować diagnozowanie, leczenie oraz psychoterapię. Zalecany model opieki to współpraca między specjalistami. Wizyta u psychiatry nie wymaga wprawdzie skierowania i uprzedniego odwiedzania lekarza pierwszego kontaktu, co można uznać za ułatwienie w dostępie, ale przeszkodą bywa obawa pacjenta przed stygmatyzacją. Ponadto obiektywnie istniejącą przeszkodą jest zbyt mała liczba lekarzy psychiatrów stanowiąca ograniczenie w dostępie do ich usług. Z zestawienia Centralnego Rejestru Lekarzy RP należącego do Naczelnej Rady Lekarskiej wynika, że w Polsce jest 4600 psychiatrów wykonujących zawód (dane za rok 2023). Kształcenie specjalisty to proces wieloletni, a rosnąca liczba chorych stawia wyzwania tu i teraz. Między innymi dlatego zaleceniem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego jest, aby lekarze medycyny rodzinnej służyli pomocą w diagnozowaniu i leczeniu depresji u swoich pacjentów. Stawia to dodatkowe wymagania lekarzowi rodzinnemu, ale może poprawić skuteczność prowadzonego dotychczas leczenia. Warto mieć wiedzę, że lekarze rodzinni mogą diagnozować i poprowadzić leczenie depresji o łagodnym lub umiarkowanym przebiegu.
Kiedy z depresją do psychiatry?
Niektóre sytuacje wymagają konsultacji psychiatrycznej. Z pomocy psychiatry należy skorzystać kiedy uzyskana pomoc lekarza rodzinnego jest niewystarczająca, lub gdy lekarz rodzinny nie czuje się na tyle doświadczonym, by pomóc. Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego dotyczących postępowania w depresji u osób dorosłych dla lekarzy rodzinnych do konsultacji psychiatry powinni być kierowani pacjenci:
- zagrożeni ryzykiem samobójstwa (pilna konsultacji psychiatryczna),
- z depresją o ciężkim i przewlekłym przebiegu,
- w lekooporności,
- w przypadku nasilenia działań niepożądanych leków przeciwdepresyjnych,
- z chorobą afektywną dwubiegunową w wywiadzie rodzinnym,
- z problemami uzależnienia,
- ciężarne kobiety z depresją.
Wizyta u psychiatry jest potrzebna jeśli depresja jest na tyle pogłębiona, że czasowo uniemożliwia świadczenie pracy. Jeśli istnieje zasadność, psychiatra ma możliwość wystawienia zaświadczenia o czasowej niezdolność do pracy z powodu depresji.
Jak przebiega diagnoza depresji?
U osób z podejrzeniem depresji zalecana diagnostyka obejmuje dokładne zebranie wywiadu i ocenę funkcjonalną dotyczącą sytuacji życiowej, zawodowej i rodzinnej. Zebrany wywiad dotyczy występujących objawów (czasu trwania i nasilenia), współwystępujących chorób, aktualnie przyjmowanych leków i innych substancji oraz ewentualnego poprzedniego leczenia. Wywiad może obejmować również rozmowę z rodziną pacjenta. Diagnozowanie depresji opiera się na kryteriach diagnostycznych depresji opisanych w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 stworzonej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) oraz podręczniku zawierającym kryteria diagnostyczne dla zaburzeń psychicznych DSM-5 stworzonym przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Specjaliści posiłkują się kwestionariuszami objawowymi, ale są to narzędzia pomocnicze. Popularna Skala Depresji Becka lub inaczej Inwentarz Depresji Becka (ang. Beck Depression Inventory) stanowi wskazówkę dla lekarza – wynik testu samooceny pacjenta nie może zastąpić dokładnego wywiadu. Nie istnieją badania laboratoryjne czy obrazowe, które mogą jednoznacznie potwierdzić wystąpienie depresji. Lekarz może zlecić wykonanie badań, ponieważ jest to ważny element diagnostyki różnicowej. Objawy przypisywane depresji mogą występować w innych problemach zdrowotnych np. anemii, niedoborach witaminowych, w chorobach zakaźnych i pasożytniczych, zmianach hormonalnych. Pełna diagnostyka depresji polega na wykluczeniu innych możliwych przyczyn – chorób somatycznych i psychicznych z podobnymi objawami. Przykładem pewnej trudności diagnostycznej może być choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), która bywa błędnie rozpoznawana jako depresja, między innymi dlatego, że okresy manii są pomijane przez pacjenta, a chory trafia do lekarza w okresie dominacji objawów depresji. Diagnozę depresji utrudniają również objawy, które manifestują się w sposób subtelny. Wbrew pozorom prawidłowa diagnoza depresji nie jest łatwa i może być procesem wymagającym kilku spotkań. Warto zwracać uwagę na swój stan, ale trzeba pamiętać, że samodiagnoza wymaga dalszej konsultacji ze specjalistą, a występujące objawy nie muszą świadczyć o zaburzeniu zdrowia psychicznego. Informacje o objawach depresji znajdziesz w tym artykule.
Co po diagnozie depresji?
Jeśli depresja zostanie rozpoznana, o diagnozie należy poinformować pacjenta, podobnie jak o możliwościach dalszego postępowania leczniczego. Wybór opcji terapeutycznych powinien uwzględniać preferencje pacjenta, dostępność i bezpieczeństwo metody. W trakcie prowadzonego leczenia wymagane jest monitorowanie stanu pacjenta. Leczenie depresji może obejmować farmakoterapię i/lub psychoterapię. Leczeniem alternatywnym może być terapia wirtualna oparta na dowodach naukowych za pomocą urządzenia medycznego VR TierOne. Do oceny depresji u osób biorących udział w badaniu skuteczności terapii wirtualnej VR TierOne wykorzystywano narzędzia pomiarowe takie jak Geriatryczną Skalę Depresji GDS (z ang. Geriatric Depression Scale) oraz Szpitalną Skalę Depresji i Lęku HADS (z ang. Hospital Anxiety and Depression Scale). O możliwościach pomiaru depresji, ale również lęku i stresu przeczytasz na blogu VR TierOne. Zobacz tutaj.
