Choroba COVID-19 związana jest z dolegliwościami somatycznymi i psychicznymi. Nie musi jednak dojść do zakażenia koronawirusem, aby nasze samopoczucie i funkcjonowanie psychiczne było gorsze. Sama sytuacja pandemii wpływa na nasz dobrostan psychiczny. Poruszanie się w obszarze pandemicznych zakazów i nakazów jest obciążające. Potrzeba ratowania zdrowia psychicznego nie dotyczy zatem tylko chorych po COVID-19. Jednak dotychczasowe analizy wskazują, że diagnoza neurologiczna lub psychiatryczna dotyczy aż 1/3 ozdrowieńców. To właśnie te osoby mogą potrzebować szczególnej pomocy psychoterapeutycznej.
Uszkodzenie mózgu
Przyrost wiedzy na temat konsekwencji choroby COVID-19 jest dynamiczny, dzięki wzrastającej ilość danych wiemy, że wirus oddechowy nie stanowi zagrożenia wyłącznie dla płuc. Wirus SARS-CoV-2 ma właściwości neurotropowe, co oznacza, że z łatwością może przedostawać się do mózgu powodując rozsiane zmiany. Gdy podczas infekcji ucierpi mózg, chory boryka się z dolegliwościami neuropsychologicznymi. Uszkodzenia struktur mózgu manifestują się specyficznymi dla COVID-19 objawami neurologicznymi jak zaburzenia węchu i smaku oraz są powiązane z zaburzonymi procesami poznawczymi, które występują u ozdrowieńców. Uszkodzenie mózgu nie są jedyną przyczyną zapotrzebowania na pomoc specjalisty zdrowia psychicznego.
Następstwa psychiczne
Wraz z upływem pandemicznego czasu i wzrostem liczby chorych, problemem medycznym staje się nie tylko sama choroba COVID-19, ale również jej liczne następstwa. Wyzwaniem dla opieki zdrowotnej i źródłem lęku dla pacjentów stają się przewlekłe konsekwencje dotyczące pracy narządów oraz stanu psychicznego. Ozdrowieńcy cierpią na zaostrzenia istniejących chorób oraz z powodu następstw wielonarządowych i psychicznych. Zaburzenia psychiczne występujące post-COVID mają złożoną etiologię. Za możliwe czynniki biologiczne podaje się neurotoksyczność wirusa, niedotlenienie ośrodkowego układu nerwowego, a więc i mózgu, a także zmiany naczyniowe w tym układzie. Czynnikiem mogą być także skutki uboczne podawanych leków. Czynnikami psychospołecznymi mogą być: izolacja, nadmiar informacji medialnych, pandemiczne restrykcje, poddawanie kontroli, zmiana stylu pracy, trudności ekonomiczne, pozostawanie w długotrwałym stresie związanym z możliwością zakażenia się i utraty zdrowia, a nawet życia.
Czynniki są ze sobą powiązane, nakładają się na siebie i zwiększają ryzyko wystąpienia zaburzeń neuropsychologicznych. Polietiologiczne kłopoty ze zdrowiem psychicznym osób po COVID-19 obejmują:
- Zaburzenia lękowe spowodowane pandemiczną izolacją, która niestety jest wpisana w przebieg leczenia choroby COVID-19. Brak doświadczenia bliskiej osoby i wsparcia emocjonalnego utrudnia choremu powrót do zdrowia. Duża śmiertelność wiąże się z poczuciem zagrożenia i doświadczeniem uogólnionego lęku.
- Zespół stresu pourazowego PTSD (z ang. post-traumatic stress disorder) może wystąpić u ozdrowieńców, którzy z powodu ciężkiego stanu byli hospitalizowani na oddziałach intensywnej opieki medycznej. Procedury związane z leczeniem – konieczność zastosowania respiratora, obcowanie z personelem medycznym ubranym w przypominającym o zagrożeniu kombinezonach ochronnych oraz ilość zgonów w bliskim otoczeniu, stanowią silne traumatyczne przeżycie. PTSD zaburza zdolność do funkcjonowania, zakłóca myśli, emocje i relacje z innymi ludźmi.
- Osłabienie poznawcze oraz wykonawcze może wynikać z uszkodzeń mózgu. Ozdrowieńcy z niepokojem stwierdzają, że ich stan procesów poznawczych po COVID-19 pogorszył się. Problemem stało się również planowanie, inicjowanie i wykonywanie działania. Utrzymujący się stan niepełnej sprawności intelektualnej bywa frustrujący, szczególnie na polu zawodowym. Pacjenci nazywają swoje dolegliwości mgłą mózgową. W medycynie nie używa się wprawdzie tego terminu, jednak to poetyckie pojęcie przyjęło się dla określania zaburzeń z obszaru neuropsychologii (problemy z pamięcią i uwagą, upośledzenie koncentracji, orientacji oraz trudności z wypowiadaniem się).
- Zaburzenia depresyjne są prawdopodobne zwłaszcza u osób, które przed pandemią wykazywały trudności emocjonalne. Choroba może być wyjątkowo trudna dla osób wcześniej niestabilnych psychicznie. Niekorzystne konsekwencje dla zdrowia psychicznego po przebytym zakażeniu obejmują chwiejność emocjonalną, zmęczenie, apatię, niepokój i kłopoty ze snem.
- Bezsenność może być spowodowana kłopotami z oddychaniem i czuwaniem z obawy przed bezdechem i lękiem o życie. Kłopoty ze snem mogą wynikać z zaburzeń rutyny dnia w pandemii. Pacjenci zwykle śmiało mówią o bezsenności, nie łącząc jej z objawem zaburzeń psychicznych. Problemy ze snem potęgują odczuwane po COVID-19 zmęczenie.
Epidemiczne doświadczenie
Można zastanawiać się dlaczego tak wiele uwagi poświęca się zdrowiu psychicznemu w kontekście choroby COVID-19. Dzieje się tak, ponieważ poprzednie epidemie wywołane przez koronawirusy SARS i MERS pokazały, że mała wiedza społeczna na temat dalekosiężnych konsekwencji psychicznych zakażenia, przekłada się na brak zrozumienia i wiary, co do związku przyczynowego uprzedniego zakażenia wirusem a wystawieniem problemów emocjonalnych.
W obecnej sytuacji, kiedy mamy do czynienia ze znacznie większą skalą problemu, powyższe wnioski badaczy stanowią ważną refleksję i dostarczają wskazówek jak postępować z ozdrowieńcami po COVID-19. Z całą pewnością nie chcemy stanąć oko w oko z kolejną falą zachorowań, tym razem z powodu pocovidowej depresji, narastających zaburzeń psychicznych i niesprawności z tego tytułu.
Pomoc psychoterapeutyczna
Problemy ze zdrowiem psychicznym stanowią społeczne tabu. Jawne przyznanie się do korzystania z pomocy psychologa lub psychoterapeuty, niestety, może dewaluować osobę, która zdecydowała się na profesjonalne wsparcie. Doświadczenie ponadregionalnego stresora jakim jest pandemia, w tym samym czasie przez wiele osób na świecie, spowodowało masowe zainteresowanie wirusem, chorobą oraz jej skutkami. Zdrowie psychiczne, druga strona zdrowotnego medalu, właśnie teraz w pandemii zyskuje zasłużoną uwagę. Wzrost świadomości wpływu koronawirusa na zdrowie psychiczne przekłada się nie tylko postępowanie lekarzy z pacjentami po COVID-19, ale również wpływa na zachowanie społeczeństwa wobec zaburzeń neuropsychologicznych. Wydaje się, że bardziej otwarcie rozmawia się o problemach natury psychicznej w kontekście choroby COVID-19. Zielone światło społeczeństwa na korzystanie z pomocy psychoterapeuty nie wystarczy, ponieważ specjalistów po prostu brakuje. Wprawdzie istnieją inne formy terapeutycznych oddziaływań, jednak psychoterapia jako niefarmakologiczna metoda jest bezpieczna i korzystna, ponieważ taki rodzaj wzmacniającej pomocy wykazuje skuteczność nawet po jej zakończeniu.
Rehabilitacja pocovidowa
Nie warto zwlekać z sięganiem po pomoc dla zdrowia psychicznego, tym bardziej, że może być ona udzielana w ramach rehabilitacji po COVID-19. Przykładem kompleksowej rehabilitacji leczniczej po przebytej chorobie koronawirusowej jest rehabilitacja prowadzona przez SP ZOZ Szpital Specjalistyczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Głuchołazach. Zdrowie psychiczne rehabilitowanych pacjentów szpitala MSWiA (Głuchołazy, Polska) wspiera urządzenie medyczne VR TierOne, umożliwiające przeprowadzenie oddziaływań psychoterapeutycznych w atrakcyjnej scenerii wirtualnego świata. Walory lecznicze środowiska VR docenił profesor Jan Szczegielniak, kierownik tamtejszego Działu Usprawniania Leczniczego, który zaimplementował rozwiązanie VR TierOne do programu rehabilitacji pacjentów. Zaburzenia depresyjne, lękowe i stresowe utrudniają każdą rehabilitację, zmniejszają jej skuteczność, stąd obecność VR TierOne w rehabilitacji pocovidowej.
Fot. dzięki uprzejmości szpitala MSWiA w Głuchołazach.
Efekty lecznicze VR TierOne
Immersyjna terapia VR TierOne o cechach psychoterapii jest przyjemna i fascynująca. Jeśli pacjent ma mieszane uczucia słysząc słowo „psychoterapia” dzięki VR TierOne zmieni swoje nastawienia na pozytywne, a co najważniejsze zmieni życie na lepsze i pełne zdrowia. Elementy wirtualnej terapii VR TierOne przenikają się, oddziałując na pacjenta jednocześnie i przynoszą leczniczy efekt w krótkim czasie. Po zastosowaniu wirtualnej terapii można spodziewać się: niwelacji stresu, wzmocnienia sił wewnętrznych pacjenta, poprawy samopoczucia, uspokojenia, redukcji lęku i objawów depresji, poprawy funkcji poznawczych, ogólnego odprężenia, wzrostu motywacji do podejmowania zalecanych działań zdrowotnych np. ćwiczeń i rehabilitacji. Wirtualna terapia w udowodniony naukowo sposób redukuje stres oraz objawy depresyjne i lękowe nie tylko u pacjentów po COVID-19. Pomoc psychoterapeutyczna oferowana przez VR TierOne jest równie skuteczna dla innych grup pacjentów, którym ciężka choroba i towarzyszące jej depresja, stres i lęk utrudniają powrót do zdrowia.
