Wieloaspektowe zaburzenie jakim jest depresja stawia opór prostym wyjaśnieniom. Badania, także te nad funkcjonowaniem mózgu, prowadzą do powstania różnorodnych teorii, starających się wyjaśnić przyczyny i mechanizmy depresji. Dostarczają one cennych informacji i mogą stanowić punkt wyjścia dla działań jakie należy podjąć, by mierzyć się z tym zaburzeniem zdrowia psychicznego.
Neurogeniczna teoria depresji
Teorie depresji mogą koncentrować się na wybranych aspektach zaburzenia. Najbardziej rozpowszechnioną teorią depresji jest teoria neurochemiczna (teoria monoaminowa), skoncentrowana na zaburzeniach w równowadze neurotransmiterów z mózgu. Teoria ta mówi o tym, że depresja wynika z niedoboru monoamin jak serotonina, dopamina i noradrenalina w synapsach mózgowych. W oparciu o tę teorię uznaje się, że zwiększanie ilości i dostępności wymienionych neurotransmiterów jest skuteczne w leczeniu depresji. I faktycznie antydepresanty podnoszące stężenie neuroprzekaźników wykazują skuteczność w leczeniu depresji. Jedną z nowszych teorii depresji jest teoria neurogenezy i neuroplastyczności, która skupiona jest na zdolnościach regeneracji mózgu i plastyczności neuronalnej. Teoria ta wyjaśnia, że osłabienie procesów tworzenia się nowych neuronów w mózgu oraz spadek plastyczności prowadzi do wystąpienia niekorzystnych objawów depresji. Trzeba podkreślić, iż teorie dotyczące depresji nie wykluczają się i mogą się uzupełniać. Możesz przeczytać o nich więcej w tym artykule.
Neurogeneza i neuroplastyczność
Neurogeneza to proces powstawania, dojrzewania, migracji oraz integracji nowych neuronów w sieć neuronalną mózgu. Neurogeneza zachodzi w mózgu, i co istotne, również w mózgach dorosłych. Wiemy o tym dopiero od lat 90. XX wieku, wtedy to zostały publikowane badania wskazujące, że neurogeneza ma miejsce nie tylko w okresie prenatalnym i u dzieci, ale również u dorosłego człowieka. Proces narodzin nowych neutronów zachodzi nieustannie przez całe życie, ale z różną intensywnością i tylko w pewnych obszarach. Dzieje się to w zakręcie zębatym hipokampa i opuszce węchowej. Neurogeneza pełni ważną funkcję naprawczą po uszkodzeniach mózgu, jest istotna dla procesów uczenia się i pamięci. Istnieją doniesienia o tym, że nowe neurony biorą udział w regulacji odpowiedzi na stres i lęk oraz mogą chronić przed rozwojem depresji. Prędkość powstawanie nowych neuronów jest różna u różnych ludzi, a intensywność procesu może być modulowana. Stres, nadużywanie różnych substancji, w tym alkoholu, powodują spadek intensywności neurogenezy. Długie pozostawanie pod wpływem stresu powoduje, że w rejonie hipokampa zostaje zahamowana aktywność proliferacyjna (silny podział komórek), obniża się również przeżywalność neuronów. Dzieje się tak, ponieważ komórki hipokampa są wrażliwe na hormon stresu – kortyzol. W efekcie objętość hipokampa zmniejsza się, a jego funkcjonowanie staje się upośledzone. Niski poziom neurogenezy przynosi osłabienie poznawcze, podatność na stres, stany lękowe i depresję.
Neuroplastyczność to zdolność mózgu do reorganizacji. Sprawny mózg musi reagować w odpowiedzi na zmieniające się okoliczności, musi się zmieniać, adaptować i może to robić dzięki neuroplastyczności. Neuroplastyczność pozwala na tworzenie nowych połączeń między neuronami w mózgu. Umożliwia częściową regenerację w sytuacji, gdy nastąpi uraz lub udar. Neurogeneza może być uznana za część procesu reorganizacji, choć neuroplastyczność może dotyczyć już istniejącej sieci. Teoria wiążąca depresję ze zjawiskiem plastyczności mózgu wskazuje na ograniczenie tej zdolności u osób w depresji. W depresji nie tylko neurogeneza jest mniejsza, ale również ma miejsce utrata neuroplastyczności. Oznacza to, że mózg w depresji jest mniej zdolny do zmian, mniej elastyczny. Zmniejszona plastyczność mózgu, a więc zmniejszona zdolność adaptacji, może być przyczyną trudności wychodzenia z depresji. Przy niskiej neuroplastyczności, niskiej reaktywności neuronów na bodźce, trudno zmienić nastrój i schematy myślenia. Problemem w depresji jest nie tyle obniżony nastrój, ale fakt, że nie można z niego sprawnie wyjść.
Wzmocnie neurogenezy i neuroplastyczności
Rola procesu neurogenezy nie jest do końca jasna, ale skoro u dorosłego człowieka ogranicza się głównie do formacji hipokampa, to musi mieć znaczenie dla roli jaką on pełni, a więc adaptacji, konsolidacji pamięci i regulacji emocji. Potencjał neuroplastyczności i neurogenezy można wykorzystać w leczeniu depresji. Istnieją doniesienia, że nowe neurony są bardziej plastyczne i podatne na tworzenie nowych połączeń. Nowo powstałe komórki mogą pośredniczyć w procesie leczenia depresji, ponieważ posiadają cechy sprzyjające pożądanym zmianom neuroplastycznym, to one wykorzystywane są preferencyjnie w procesach uczenia się. W depresji neurony są mniej podatne na bodźce, nowe neurony pomagają zwiększyć plastyczność mózgu, co daje szansę na wyjście z depresji. Skoro tak, to pojawia się pytanie, jak zwiększyć neurogenezę i plastyczność mózgu, aby pokonać depresję i zwiększyć jakość życia?
Neurogenezę i neuroplastyczność można wspomagać pośrednio i bezpośrednio poprzez:
- Interwencje farmakologiczne za pomocą leków SSRI zwiększających stężenie serotoniny w mózgu. Antydepresanty wpływają na proliferację, dojrzewanie i przeżycie nowych neuronów z zakręcie zębatym hipokampa. Okazuje się, że serotonina nie tylko poprawia nastrój, ale również zwiększa poziom neurogenezy dorosłych.
- Interwencje psychoterapeutyczne odblokowują neurogenezę przez zwiększenie motywacji do działania. Wykorzystują nowe neurony do zmiany schematów poznawczych, bowiem nowe neurony i nowa aktywność przekształca sieci neuronalne, więc zwiększa się plastyczność. Dzięki psychoterapii możliwa jest pożądana zmiana wzorców neuronalnych, a w konsekwencji zmiana funkcjonowania pacjenta.
- Redukcje stresu przez relaksację, medytację, mindfulness, które obniżają zabójczy dla neuronów kortyzol. Hormon ten hamuje nie tylko powstawanie neuronów, ale również jest szkodliwy dla tych już istniejących. Istnieje skuteczny sposób na relaksację i redukcję stresu z wykorzystaniem VR. Gogle relaksacyjne VR TierOne GO uwalniają od niszczącego neurogenezę i neuroplastyczność stresu. Odmienne od codziennej monotonii i bezpieczne środowisko wirtualne, przyjemne bodźce wizualne, dźwiękowe i emocjonalne stają się impulsem dla korzystnych zmian w mózgu. Mogą one przeciwdziałać wystąpieniu depresji.
- Wzbogacone środowisko dostarczające pozytywnych bodźców stymuluje neurogenezę i zwiększa przeżywalność nowych neuronów. To ważne, ponieważ tylko część z nowych komórek przeżyje i zostanie włączona w sieć. Interwencje bazujące na VR mogą wzmacniać neurogenezę i neuroplastyczność. Wzbogacone środowisko terapeutyczne VR TierOne angażuje zmysły i stymuluje emocjonalnie. Immersyjna forma i odkrywanie nowej wirtualnej przestrzeni bogatej w symbole, barwy i detale może sprzyjać aktywności neurogenezy i neuroplastyczności. Urządzenie medyczne VR TierOne z terapią wirtualną jest stosowane jako wspierające leczenie depresji. To starannie skonstruowane doświadczenie wirtualne jest pomocne przy wprowadzaniu uczestnika terapii w potrzebną dla zdrowia aktywność. Przełamuje bezczynność i stymuluje do prozdrowotnych zmian.
- Aktywność fizyczna sprzyja neurogenezie, bowiem zwiększa poziom uwalnianej neutrofiny BDNF – substancja ta jest czynnikiem wzrostu niezbędnym dla rozwoju komórek, odżywia je, zwiększa ich proliferację i przeżywalność. Jest to ważny mediator plastyczności synaptycznej w hipokampie, który odgrywa kluczową rolę w procesach pamięci. Nie zaleca się jednak zbyt intensywnych treningów, które obniżają sekrecję BDNF, co poskutkuje spadkiem neurogenezy.
- Dieta polegająca na ograniczeniu kaloryczności i okresowym poszczeniu zwiększa produkcję BDNF, która sprzyja neurogenezie.
- Higiena snu ma niezywkle znaczenie, sen pozwala obniżyć poziom stresu, pozwala przetrwać powstałym neuronom i wzmacnia połączenia między nimi.
Wspieranie neurogenezy i neuroplastyczności mózgu wymaga zintegrowanych działań. Ważne jest sprzyjanie procesom regeneracji mózgu, aby utrzymać zdrowie, a razie konieczności stosowanie terapii pozwalające przywrócić potencjał mózgu do zmian. Technologia VR ma szczególną zdolność do angażowania na poziomie umysłowym, dlatego staje się istotna we wspieraniu funkcji mózgu i zdrowia psychicznego.
