Zebrane dotychczas doświadczenia związane z objawami COVID-19 oraz powikłaniami zakażenia wirusem SARS-CoV-2 pozwalają stwierdzić, że choroba przebiega w zróżnicowany sposób, a zagrożenie dla stanu zdrowia wykracza poza fazę ostrą choroby. Skutki zdrowotne COVID-19 mogą dotyczyć wielu układów narządów i być odległe w czasie. U ozdrowieńców mogą pojawić się komplikacje zdrowotne psychiczne i fizyczne związane z przebyciem COVID-19. Prawdopodobne powikłania po infekcji są liczne, co nie oznacza, że wystąpią one u każdego pacjenta. Pamiętajmy, że każdy z nas choruje inaczej.
Zróżnicowany przebieg COVID-19
Przebieg zakażenia wirusem jest zróżnicowany, a obraz choroby u konkretnego pacjenta zależy od jego indywidualnych cech oraz od dawki wirusa. Infekcja może mieć przebieg:
- bezobjawowy bez zmian w samopoczuciu,
- łagodny z gorączka i objawami ze strony górnych dróg oddechowych,
- umiarkowany z wysoką gorączką i objawami ze strony dolnych dróg oddechowych,
- ciężki z nieprawidłową saturacją, niewydolnością oddechową leczoną na oddziałach intensywnej terapii,
- krytyczny z niewydolnością wielonarządową.
Ze względu na czas trwania dolegliwości i objawów można wyróżnić:
- ostry COVID-19 z objawami trwającymi do 4 tygodni,
- long COVID-19 przetrwałe zakażenie z objawami trwającymi od 4 do 12 tygodni,
- zespół post-COVID-19 z objawami trwającymi dłużej niż 12 tygodni.
SARS-CoV-2 może (nie musi) wywołać ciężką chorobę. W zdecydowanej większości choroba ma przebieg o charakterze łagodnym, jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), aż 80% przypadków zachorowań na COVID-19 to chorzy bez konieczności leczenia szpitalnego. Pogorszenie stanu zdrowia jest zależne od odpowiedzi immunologicznej. Prawidłowa odpowiedź układu odpornościowego na zakażenie SARS-CoV-2 umożliwia zwalczenie infekcji, której przebieg notujemy jako łagodny. Nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna prowadzi do progresji choroby do stanu ciężkiego, zagrażającego życiu oraz odległych powikłań. Na przebieg zakażenia koronawirusem wpływa zaawansowany wiek, a także choroby przewlekłe (w tym otyłość), ponieważ wiążą się one z dysfunkcjami w zakresie pracy układu odpornościowego. Dlatego z powodu COVID-19 umierają głównie osoby starsze ze współwystępującymi chorobami. Nadmierna odpowiedź organizmu na wirusa, to nadmierna produkcja cytokin prozapalnych, która sprzyja zaburzeniom układu krzepnięcia. Zwiększona krzepliwość krwi to sytuacja szczególnie niebezpieczna dla pacjentów z problemami sercowo-naczyniowymi. Warto wiedzieć, że konsekwencje zdrowotne związane są nadmierną reakcją układu odpornościowego na infekcję wirusową. Zakażenie SARS-CoV-2 rozwija się etapowo, niebezpieczeństwo pojawia się jeśli dojdzie do nadmiernej reakcji zapalnej w płucach. Reakcja hiperzapalna w układzie oddechowym uniemożliwia prawidłową dyfuzję gazów. Dlatego pacjent w stadium niewydolności oddechowej wymaga terapii tlenem lub podłączenia do respiratora i mechanicznej wentylacji.
Skutki zdrowotne
Niekorzystne skutki COVID-19 zostały udokumentowane praktycznie we wszystkich układach organizmu. Zmiany patologiczne zachodzą w:
- układzie sercowo-naczyniowym np. zawał serca, arytmia, niewydolność serca, zapalenie mięśnia sercowego, powikłania zatorowo-zakrzepowe,
- oddechowym np. utrzymujący się kaszel, gorsza wydolność wysiłkowa, duszności, włóknienie płuc,
- nerkach np. ostre uszkodzenie nerek,
- skórze np. zmiany pokrzywkowe, pęcherzykowe, plamisto-grudkowe, pseudoodmroziny,
- układzie nerwowym np. utrata węchu (anosmia) i smaku, ból głowy, ból mięśni, udar mózgu, mgła mózgowa,
- w sferze psychicznej np. zaburzenia lękowe, depresyjne, bezsenność.
Skutki psychiczne
W literaturze wskazuje się na związek nadmiernej produkcji cytokin prozapalnych z pojawianiem się stanów depresyjnych i lękowych u pacjentów, którzy przeszli COVID-19 w sposób ciężki. Warto zwrócić uwagę na inny czynnik niepozostający bez wpływu na kondycję psychiczną. Podłączenie do respiratora ma na celu ratowanie życia, ale wiąże się z dużym lękiem. Pacjent nie może samodzielnie oddychać, mówić, jeść i poruszać się. Mówimy o czasie pandemii, kiedy choremu nie mogą towarzyszyć bliscy. Pacjentowi towarzyszą na sali inni chorzy i aparatura, która każdemu z nich ratuje życie. Mimowolne słuchanie otoczenia, odgłosów innych pacjentów pełnych cierpienia, alarmujących dźwięków sprzętów medycznych typowych dla intensywnej terapii są źródłem niepokoju i potęgują uczucie stresu. Pobyt szpitalny zapisuje się w pamięci jako nieprzyjemne doświadczenie. Nie można dziwić się, że pacjent, który przeszedł zakażenie w sposób ciężki będzie potrzebował wsparcia emocjonalnego, psychologicznego. U osób hospitalizowanych może rozwinąć się zespół stresu pourazowego (PTSD) związany ze stanem zagrożenie życia. Kolejną kwestią jest ujawnienie się lub pogłębienie stanów psychopatologicznych w okresie pandemii. Równowagę psychiczną może zaburzyć przebycie choroby oraz samo funkcjonowanie w wyjątkowo stresującej i przedłużającej się sytuacji pandemicznej.
Dobrostan psychiczny może przywrócić psychoterapia VR TierOne. Ta nowoczesna metoda wspierająca leczenie depresji, stresu i stanów lękowych sprawdzi się u osób, które z powodu COVID-19 funkcjonują psychicznie w gorszy sposób.
Powikłania neurologiczne
Niebezpiecznym następstwem COVID-19 może być udar mózgu. Udar występuje częściej u osób z infekcją niż w populacji ogólnej. Dzieje się tak, ponieważ rozwijająca się reakcja zapalna sprzyja deregulacji układu krzepnięcia i powstawaniu skrzeplin, uszkodzeniu ulega śródbłonek naczyń krwionośnych. Struktury mózgu w wyniku udaru zostają zniszczone, co niesie następstwa właściwe dla udaru w tym ryzyko pojawienia się depresji poudarowej i osłabienia funkcji poznawczych. Problem dla ozdrowieńców może stanowić grupa objawów, która zyskała zbiorczą nazwę mgły mózgowej. Może być ona skutkiem niedotlenienia lub wynikać z uszkodzenia mózgu. Objawy mgły mózgowej to: zaburzenia koncentracji, pamięci i orientacji, które mogą utrzymywać się nawet do kilku miesięcy. Dla rekonwalescentów poczucia niesprawności intelektualnej jest zaskakujące i niepokojące. Niemożności sprostania obowiązkom zawodowym negatywnie wpływa na dobrostan psychiczny. Obniżone funkcje poznawcze zarówno te po udarze, towarzyszące depresji i te nazwane mgłą mózgową mogą zostać poddane rehabilitacji w środowisku wirtualnym za pomocą urządzenia VR TierOne.
Kompleksowa opieka
Skutki zdrowotne mogą utrzymywać się i doprowadzić do ograniczeń w samodzielnym funkcjonowaniu ozdrowieńców. Osobom po przebytym COVID-19 zaleca się wieloprofilową rehabilitację mającą na celu poprawę zdrowia fizycznego i psychicznego. Taka kompleksowa rehabilitacja poprawia sprawność oddechową, wydolność wysiłkową i krążeniową, ogólną sprawności fizycznej oraz wspiera zdrowie psychiczne nadwątlone COVID-19. Poprawa samopoczucia jest istotnym celem rehabilitacji pocovidowej. Dzięki sesjom z wirtualnym Ogrodzie Odrodzenia pacjent odnosi korzyści psychologiczne, a poprzez relaksacyjny charakter także na poziomie fizjologicznym. Urządzenie medyczne VR TierOne znakomicie sprawdza się w programach usprawniania ozdrowieńców niwelujących skutki zdrowotne COVID-19.
