Dla lekarzy umiejętność wchodzenia w relację z pacjentem i poprawne komunikowanie się z nim może stanowić wyzwanie. Kontakt z osobą chorą wymaga nie tylko długo zdobywanej wiedzy biomedycznej, ale także wiedzy z zakresu relacyjności interpersonalnej. Oprócz merytorycznego przygotowania i specjalistycznych umiejętności niezbędne w pracy z pacjentami są umiejętności z zakresu kompetencji miękkich takich jak zdolności komunikacyjne. Umiejętności interpersonalne są koniecznością w sektorze usług, w tym także zdrowotnych.
Choć w sytuacjach nagłych potrzebujemy lekarzy jako specjalistów spektakularnej medycyny naprawczej, to przez większość życia oczekujemy, że lekarz będzie profesjonalnym konsultantem, doradcą i przewodnikiem w sytuacji choroby. Na zadowolenie z wyników podjętych działań medycznych i procesu zdrowienia istotnie wpływa dobra komunikacja między lekarzem, pacjentem oraz w razie potrzeby z jego rodziną. Zasady dobrej komunikacji z pacjentem dotyczą nie tylko lekarzy, ale i całego personelu medycznego mającego styczność z osobą chorą.
Prawo do informacji
Choroba powoduje stres, który potęgowany jest dyskomfortem związanym z koniecznością pobytu w szpitalu, kontaktem z personelem medycznym oraz z pojawiającymi się wieloma niewiadomymi dotyczącymi rokowania i rodzajem stosowanej terapii. Jednym z głównych stresorów szpitalnych wymienianych przez pacjentów jest brak wiedzy o swoim stanie zdrowia, brak informacji o zastosowanym i możliwym leczeniu oraz przewidywanym czasie rekonwalescencji. Chociaż prawo do informacji o swoim stanie zdrowia gwarantowane jest przez Kartę Praw Pacjenta, jednak to sposób przekazywania informacji ma ogromne znaczenie dla skuteczności leczenia. Pacjent jest podmiotem wszelkich działań medycznych, nie przypadkiem medycznym pozbawionym uczuć.
Model komunikacji
W leczeniu przewlekłych schorzeń, w długotrwałej rehabilitacji, niezwykle ważne jest zaangażowanie chorego, a także jego rodziny w proces zdrowienia. Aby tak się stało należy znać i stosować odpowiedni model komunikacji między lekarzem – pacjentem lub lekarzem – pacjentem – rodziną pacjenta. Za model relacji naszych czasów na linii lekarz – pacjent uznaje się model partnerski. Komunikacja w takim modelu przebiega dwukierunkowo, oznacza to, że obie strony mówią i obie aktywnie słuchają siebie nawzajem. W komunikacji w modelu partnerskim uwzględniony jest związek między ciałem a umysłem, a choroba rozpatrywana jest wielopłaszczyznowo – biologicznie, psychicznie i społecznie. Rozwój technologiczny i szeroki dostęp do informacji sprawił, że w społeczeństwie wzrosła świadomość zdrowia i choroby oraz wiedza o istniejących możliwościach i metodach leczenia. Pacjent nie jest bierny, a lekarz przyjmuje rolę profesjonalnego doradcy. Odchodzi się od modelu autorytarnego relacji, w którym rola lekarza jest dominująca i nakazująca oraz paternalistycznego jako ograniczającego autonomię pacjenta i niebudującego zaufania. Relacje lekarza i pacjenta z udziałem rodziny nazywane są zaś modelem kooperacyjnym lub systemowo – partnerskim. Taka relacja jest niezbędna w przypadku zależności pacjenta od rodziny, oddziaływania choroby przewlekłej np. udaru rzutującej na funkcjonowanie rodziny, kiedy to bliscy asystują, wspierają i wpływają na decyzję chorego.
Współpraca
Dobra komunikacja wymaga zaangażowania, zbliżenia emocjonalnego i empatii. Możliwość mówienia o swojej chorobie, zadawanie pytań terapeucie buduje zaufanie. Bycie uprzejmym w żaden sposób nie ujmuje kompetencji lekarza lub fizjoterapeuty. Poczytywane jest przez chorego pozytywnie i zwiększa chęć współpracy oraz motywację do rehabilitacji. Prawidłowa komunikacja między lekarzem i pacjentem pozwala na wypracowanie korzystnej relacji porozumienia zwanej concordance. Pacjent jako współuczestnik procesu leczenia staje się odpowiedzialny za efekty leczenia. Współpraca czyni pacjenta stroną aktywną, od której także zależy proces zdrowienia. Chory angażuje się łatwiej w leczenie, jeśli sam ma na nie wpływ i czuje własną moc sprawczą.
Dobre słowo
Prawidłowa komunikacja z pacjentem powinna zmienić negatywne emocje na te pozytywne. Dobrym słowem pielęgniarka lub lekarz mogą wesprzeć chorego, dać nadzieję, zmotywować go i zachęcić do współpracy na rzecz zdrowia. Na uwagę zasługuje fakt, że chorzy są szczególnie wrażliwi na słowa, które padają z ust specjalistów, którzy się nimi zajmują. Powątpiewania na temat powodzenia leczenia wypowiedziane w obecności chorego, mogą zablokować postępy zdrowienia i stać się niekorzystną samospełniającą się przepowiednią. Odpowiednia komunikacja wszystkich, których celem jest troska o zdrowie pacjenta, pomaga w regulacji emocji, zmniejszając lęk. Pozwala pacjentowi na łatwiejsze zaangażowanie się w terapię i wykonywanie zalecanych ćwiczeń. Każdy pacjent doświadcza choroby na swój indywidualny sposób. Wielu z nich potrzebuje wsparcia psychicznego. Brak wystarczającej ilości czasu na budowanie relacji z pacjentem może ograniczać kontakty do niezbędnych formalności i czynności instrumentalnych. Personel medyczny wobec wielu obowiązków nierzadko nie przywiązuje wagi do potrzeb psychicznych chorego. Komunikuje się z nim w pośpiechu, zdawkowo i jednostronnie. Pozostawiając chorego i jego rodzinę w niewiedzy i niepokoju.
Komunikacja niewerbalna
Komunikacja z drugą osoba to nie tylko słowa. To także komunikacja niewerbalna. Znaczenie komunikacji niewerbalnej w procesie zdrowienia dostrzegł psychiatra i psycholog Milton Erickson, na bazie którego dokonań stworzona została terapia VR TierOne. Nawet, gdy wobec pacjenta nie płynie żaden przekaz słowny od lekarza istnieją komunikaty płynące z jego mowy ciała. Spójność komunikatu w obu kanałach werbalnym i niewerbalnym decyduje o tym, czy zostanie on odebrany jako osoba wiarygodna, faktycznie empatyczna i godna zaufania. Gesty, wyraz mimiczny twarzy, głos, sposób poruszania, wygląd zewnętrzny, pozycja ciała w trakcie rozmowy, dystans między rozmówcami oraz przestrzeń dookoła wpływają na przebieg komunikacji. Niektóre ośrodki medyczne starają się od pierwszych chwil komunikować się z pacjentem w określony pozytywny sposób. Uprzejma rejestratorka, personel medyczny ubrany w kolorową odzież ochronną, dobrze zaprojektowane ulotki informacyjne, którymi lekarz lub psychoterapeuta może podeprzeć swój przekaz. Należy wykorzystywać takie wzmocnienia komunikatu dla wypracowania korzystnej relacji i efektu terapeutycznego.
Przestrzeganie zaleceń
Zrozumienie i wspólne wypracowania planu terapeutycznego to nie wszystko, musi być on jeszcze przestrzegany przez pacjenta. Przestrzeganie zaleceń terapeutycznych określane jest terminem adherence. Dane z publikacji WHO wskazują, że aż połowa pacjentów przewlekle chorych nie realizuje planu terapeutycznego. Aby poprawić adherence trzeba motywować do prowadzonej terapii i przekonywać o jej znaczeniu. Włączenie w proces terapeutyczny rozwiązania VR TierOne pomaga zmotywować pacjenta do terapii i rehabilitacji zmniejszając ryzyko niekorzystnego zjawiska non – adherence. Komunikacja z pacjentem wyrażająca troskę ma ogromny wpływ na proces zdrowienia. Dobra komunikacja z chorym to dobra współpraca, wysokie prawdopodobieństwo przestrzegania zaleceń terapeutycznych, większa skuteczność leczenia i odzyskania zdrowia. Skuteczna komunikacja personelu medycznego z pacjentem to podstawa sukcesu leczniczego nadającego sens działaniom i satysfakcję wszystkim stronom relacji.