Funkcje poznawcze posiadają szeroką definicję, związane są z przetwarzaniem informacji przez mózg. Obejmują procesy sensoryczne oraz pamięć, uwagę i myślenie. Sprawne funkcjonowanie w społeczeństwie wymaga sprawnych funkcji poznawczych, które mogą zostać zaburzone z różnych powodów – chorób psychiatrycznych, neurologicznych, urazów głowy, mogą towarzyszyć nowotworom i zaostrzeniom chorób przewlekłych. Zaburzone funkcje poznawcze to istotny wymiar depresji, choroby będącej jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności na świecie. Osłabione funkcje poznawcze są dotkliwe dla pacjenta z depresją, wykluczają go z normalnej aktywności życiowej. Deficyty poznawcze w depresji są odwracalne i można je rehabilitować.
Zaburzenia poznawcze w depresji
Depresja to nie tylko typowy spadek samopoczucia, to także spadek funkcjonowania poznawczego pacjenta. Opublikowane na łamach czasopisma naukowego „Psychological Medicine” holenderskie wyniki badań wskazują, że zaburzenia poznawcze występują aż u 94% chorych na depresję. Zaburzenia te mogą obejmować deficyty i zniekształcenia. Deficyty poznawcze to spowolniony tok myślenia, trudność w koncentracji, osłabiona pamięć i poczucie niesprawności intelektualnej, którą chorzy szczegółowo potrafią opisać. Dysfunkcje poznawcze w depresji są odnotowywane nie tylko subiektywnie, ale także obserwowane przez innych. Pracodawcy dostrzegają niewydolności zawodową pracownika, a w przypadku osób starszych zaburzone procesy poznawcze mylone są z wczesnym objawem otępienia. Zaburzenia poznawcze mogą być widoczne obiektywnie, jednak nie są dostatecznie doceniane jako symptom depresji i nie są odpowiednio leczone. Uważane długo za objawy wtórne do podstawowych objawów depresji, zyskały uwagę badaczy, ponieważ dostrzeżono, że u części pacjentów zaburzenia poznawcze utrzymują się nawet po remisji innych symptomów depresji. Ustąpienie objawów typowych dla depresji nie jest tożsame z ustąpieniem dysfunkcji poznawczych, mogą one utrzymywać się dłużej. Rozpoznanie i rehabilitacja funkcji poznawczych jest niezbędna, aby pacjent mógł wrócić do pełni życia i sprawności społecznej.
Uwaga i koncentracja
Chorzy z depresją wykazują zredukowaną zdolność do skupienia się i utrzymania uwagi odpowiedzialnej za selekcjonowanie informacji. Uwaga osób z depresją nakierowana jest na negatywne bodźce, chorzy łatwiej zapamiętują informacje o takim charakterze. Następuje przekierowanie uwagi na wszystko, co negatywne płynące z ciała i z zewnątrz. Chorzy skarżą się na problemy z koncentracją, skupieniem uwagi na rozmowie, czytanym fragmencie książki lub oglądanym filmie. Trudności pojawiają się w sytuacji poświęcenia uwagi kilku rzeczom jednocześnie. Kłopoty z koncentracją mogą skutkować brakiem zrozumienia zaleceń lekarskich. Skargi pacjenta powinny nakierować na leczenie obszaru objętego deficytem.
Osłabiona pamięć i myślenie
Pamięć osoby chorej pracuje nieprawidłowo w trybie: rejestracji informacji, przechowywania i odtwarzania danych. Trudności w utrzymaniu uwagi powodują, że przyswajanie napływających informacji jest dużo gorsze. Wprawdzie zdolność uczenia się jest zachowana w depresji, ale przebiega gorzej niż u osób zdrowych. Pamięć warunkuje orientację w przestrzeni, dlatego też zauważa się gorszą orientację przestrzenną u chorych. Pacjenci depresyjni przejawiają trudności wzrokowo-przestrzenne. Osłabiona percepcja powoduje słabe kojarzenie spostrzeżeń wzrokowych, co znacząco utrudnia orientowanie się w otaczającej przestrzeni. Depresja i stany lękowe czasowo ograniczają dostęp do zasobów zgromadzonych w pamięci. Obniżenie napędu myślowego, czyli spowolnienie myślowe to charakterystyczny obraz stanu depresyjnego. Pacjenci z depresją mogą przejawiać osłabioną zdolność liczenia, trudności w zapamiętywaniu dat, imion czy listy zakupów. Myślenie chorego jest dostępne dla otoczenia poprzez jego wypowiedzi i zachowanie. Chociaż w depresji nie występuje zaburzenie struktury wypowiedzi ani jej sensu, to alarmująca dla otoczenia powinny być podejmowana przez chorego tematyka wypowiedzi np. o złym stanie psychicznym. Myślenie powinno prowadzić do rozwiązywanie problemów, jednak pacjenci w depresji często odczuwają „pustkę w głowie”, przez co nie mogą sprostać codziennym wyzwaniom.
Słaba decyzyjność
Pacjenci w depresji cechują się osłabioną zdolnością podejmowania decyzji. Dzieje się tak, ponieważ wszelkie zadania wymagające wysiłku intelektualnego, które nie przebiegają automatycznie, są odbierane jako zbyt trudne. Pacjenci sami dostrzegają, że nie potrafią planować i rozwiązywać problemów. Trudności pojawiają się w organizacji dnia lub planowaniu czynności. Decyzje zapadają wolno, albo wcale.
Chorzy z depresją cierpią na spowolnienie psychomotoryczne, mają także problemy z inicjacją zachowań spontanicznych, co może skutkować rozluźnieniem relacji z przyjaciółmi. Dokonywania wyborów nie ułatwia spadek zaufania chorego do samego siebie oraz utrata odczuwania przyjemności. Osłabione funkcje wykonawcze sprawiają, że chorzy nie mogą sprostać obowiązkom domowym i zawodowym. Pojawia się uczucie bezradności i beznadziejności oraz niepokoju związanego z ryzykiem utraty pracy. Niskie poczucie własnej wartości w połączeniu ze spadkiem energii, utratą zainteresowań i myśleniem o zabarwieniu negatywnym powoduje, że osoba z depresją podejmuje niewielką aktywność życiową i traci motywację. Brak motywacji to szczególnie duży problem pacjentów, którzy poza depresją cierpią na somatyczne choroby wymagające długotrwałej rehabilitacji. Negatywizm, brak nadziei i motywacji chorego może irytować innych i osłabiać relację międzyludzkie. Chory nie reaguje odpowiednio na zachęty, choroba jednej osoby może wiązać się z narastającym cierpieniem osoby próbującej udzielić wsparcia.
Poprawić nie tylko nastrój
W leczeniu depresji ważne jest nie tylko podniesienie samopoczucia, ale jakości życia poprzez przywrócenie chorego do sprawnego udziału w społeczeństwie. Samo ustąpienie objawów depresyjnych, bez poprawy funkcji poznawczych uniemożliwi powrót do wysokiej jakości życia codziennego i podjęcie ról życiowych. Chorzy są świadomi swoich deficytów i związanych z nimi trudności życiowych, co wpływa na wycofywania się z życia społecznego i obniżenie samopoczucia. Depresja jest groźną chorobą, stawiającą na szali życie, predysponuje nie tylko do samobójstwa, ale i do wypadków oraz zagrażających życiu schorzeń somatycznych. Depresja jest na szczęście uleczalna. Wydaje się jednak, że mimo obiektywnych przesłanek, deficyty poznawcze nie są celem działań terapeutycznych przy leczeniu depresji.
Leczenie depresji
Nawet stosunkowo łagodne depresje, przebiegające w uporczywy sposób, mogą przeszkadzać w funkcjonowaniu i wywiązywaniu się z ról społecznych. Przekonanie chorego o daremności wszelkich wysiłków utrudnia podjęcie leczenia i stosowania się do zaleceń lekarskich. Takie nastawienie pacjenta z dodatkowym funkcjonującym piętnem dotyczącym chorób psychicznych, sprawia, że chorzy nie szukają pomocy specjalistów. Konsekwencje depresji mogą być bardzo niekorzystne zwłaszcza u osób z towarzyszącymi chorobami ciała. Obserwowana po udarze i zawale depresja utrudnia konieczną rehabilitację. Pacjent po incydencie neurologicznym i kardiologicznym z depresją może zostać niezdolny do samodzielnego funkcjonowania pod względem fizycznym i poznawczym. Leczenie depresji może przebiegać z użyciem farmakoterapii, która jednak łatwo może zostać zarzucona przez pacjenta. Zastosowanie psychoterapii może złagodzić depresję, ale nakłonienie chorego, by zwrócił się po fachową pomoc może być trudne. Z kolei w warunkach szpitalnych, po ciężkich chorobach, taka terapia może być niezbędna, ale z powodu ograniczeń niedostępna dla potrzebujących. Wspieranie pacjenta w depresji za pomocą Wirtualnej Rzeczywistości jest skuteczne, a niekrępująca formuła zachęca do skorzystania z takiej formy pomocy. Interwencja terapeutyczna za pomocą innowacyjnego urządzenia medycznego VR TierOne pozwala na niwelowanie objawów depresji, lęku, stresu i jednoczesne wspieranie funkcji poznawczych.
Rehabilitacja funkcji poznawczych
Rehabilitacja funkcji poznawczych, czyli ich usprawnienie, w terapii VR TierOne przebiega w atrakcyjnej wirtualnej przestrzeni stymulującej zmysły. Zmiana realnego otoczenia i zanurzenie się w tym wytworzonym komputerowo wymusza skupienie uwagi. Wyeliminowanie dystraktorów zewnętrznych ułatwia koncentrację na wzmacniającej opowieści terapeutycznej przygotowanej przez psychoterapeutę. Czekające pacjenta zadania służą rozwojowi poznawczemu, wspierają pamięć, percepcję wzrokową i koordynację wzrokowo-ruchową. Otaczająca pacjenta łagodna muzyka skomponowana przez muzykoterapeutę pomaga utrzymać stan świadomej uwagi. Bezpieczne relaksujące środowisko Wirtualnego Ogrodu redukuje stres, który zawęża procesy poznawcze. Odprężenie wpływa korzystnie na pamięć i elastyczność poznawczą. Terapia VR TierOne zawiera elementy treningu usprawniającego procesy poznawcze, dlatego sprawdza się w przypadku deficytów poznawczych w depresji, po udarze oraz u ozdrowieńców po COVID-19, którzy borykają się z osłabieniem funkcji poznawczych określanych jako mgła mózgowa. Stymulujące wirtualne środowisko wspiera procesy neuroplastyczne mózgu. Chory podczas terapii realizuje zadania, za wykonie których jest nagradzany. Pacjent zyskuje wiarę w siebie, czuje swoją sprawczość i odzyskuje motywację do dalszej rehabilitacji. W stanie bliskim medytacji spadają napięcia i lęki, co korzystnie wpływa na funkcje umysłowe. Po każdej sesji terapeutycznej rośnie zrozumienie pacjenta dla stanu swojego zdrowia i wzrasta chęć do kontynuowania leczenia w świecie realnym. Leczenie depresji obejmujące całe spektrum objawów, wraz w rehabilitacją funkcji poznawczych, ma na celu osiągnięcie pełnej remisji choroby i zapobieganie nawrotom depresji w przyszłości.
