Wypalenie zawodowe (professional burnout) to poważny problem dotykający coraz więcej osób aktywnych zawodowo. Zagadnienie wypalenia badane jest od lat 70. XX wieku, wtedy też wprowadzono do świata nauki znaną obecnie sugestywną nazwę dla omawianego zespołu objawów. Wypalenie dotyczy pracowników, ale jego konsekwencje odczuwa również gospodarka i ogół społeczeństwa. Jak przeciwdziałać wypaleniu i utrzymać zaangażowaną postawę na polu zawodowym? Należy czynić starania, by zredukować zawodowy stres.
Wypalenie i stres
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opisuje wypalenie jako zjawisko zawodowe, syndrom będący wynikiem przewlekłego stresu w miejscu pracy, z którym nie udało się skutecznie poradzić. Wypalenie zawodowe w jedenastej najnowszej rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD) posiada swój symbol QD85, ale nie jest klasyfikowane jako stan chorobowy. Wypalenie zostało ujęte jako problem związany z zatrudnieniem, mający wpływ na stan zdrowia oraz jako przyczyna zgłaszania się do służby zdrowia. Wypalenie charakteryzuje się stopniową utratą energii, motywacji i zaangażowania w wykonywanie obowiązków zawodowych. Z upływem czasu wypalenie wiąże się z szeregiem niekorzystnych zmian psychosomatycznych. Wypalenie może dotknąć każdego pracownika, bez względu na zajmowane stanowisko i staż pracy. Wskazuje się jednak, że niektóre zawody (np. lekarz, nauczyciel, pielęgniarka, pracownik socjalny) predysponują bardziej do wystąpienia wypalenia zawodowego.
Przyczyny wypalenia
Źródłem stresu mogą być czynniki z różnych obszarów funkcjonowania zawodowego. Przyczyny wypalenia można podzielić na te zależne od pracodawcy (organizacyjne), związane z relacjami (interpersonalne) oraz te wynikające z cech osobowościowych pracownika (indywidualne). Przyczyną wypalenia zawodowego mogą stać się:
- nadmierne obciążenie pracą,
- wywieranie presji czasu,
- niedostateczne wsparcie,
- brak możliwości rozwoju,
- konfliktowa atmosfera,
- niskie wynagrodzenie,
- brak wspólnotowości,
- złe warunki pracy,
- nadmierna kontrola,
- niejasność roli,
- perfekcjonizm,
- niska samoocena pracownika,
- niedostateczne kompetencje zawodowe,
- świadczenie pracy sprzecznej z wartościami,
- zbyt duże oczekiwania i nierealistyczne cele związane z pracą,
- niedostateczne zasoby jednostki w radzeniu sobie ze stresem,
- brak dopasowania między pracownikiem a pracą/organizacją/zespołem/przełożonym.
Dostrzegalna mnogość przyczyn sprawia, że wypalenie zawodowe to wielowymiarowe i złożone zjawisko. Tym, co należy zaakcentować w poszukiwaniu podłoża wypalenia zawodowego jest chroniczny stres związany z pracą i niepowodzenie w zmaganiu się z tym stresem.
Trzy wymiary wypalenia
Pełny obraz zespołu wypalenia zawodowego zawiera się w trzech wymiarach. Takie ujęcie problemu zaproponowane zostało przez psycholog Christinę Meslach – pionierkę badań nad wypaleniem. W zbieżny sposób wypalenie definiowane jest przez WHO.
- Wyczerpanie
Charakterystyczne dla tego wymiaru jest poczucie ogólnego i przewlekłego zmęczenia oraz wyczerpanie emocjonalnych i psychofizycznych zasobów. Pojawia się brak energii i zapału do działania, a także brak radości życia oraz zwiększona drażliwość. Pracownik odczuwa wyeksploatowanie sił oraz narastającą niechęć do pracy. Mogą pojawić się kłopoty ze snem i niemożność wypoczynku. Osoba wyczerpana emocjonalnie zaczyna doświadczać tzw. psychosomatyzacji stresu. Pojawiają się dolegliwości płynące z różnych okolic ciała.Osłabiony na skutek stresujących warunków pracy organizm potrzebuje większego wysiłku do pełnienia zawodowych ról. Zadania stają się bardziej męczące niż zwykle, spada kreatywność i koncentracja, a rośnie ilość popełnianych błędów oraz wzrasta ryzyko wypadków przy pracy.
- Depersonalizacja
Depersonalizacja (w znaczeniu uprzedmiotowienia kontaktów z drugim człowiekiem) jest drugim komponentem zespołu wypalenia. U pracownika pojawia się negatywna zmiana stosunku do pracy i ludzi w otoczeniu biznesowym. Osobę doświadczającą wypalenia cechuje zwiększony dystans do pracy i chłód w relacjach interpersonalnych, w które wkrada się cynizm i bezosobowy charakter. Pracownik traktuje przedmiotowo swoich klientów, pacjentów, petentów czy podopiecznych. Nie angażuje się zawodowo, staje się obojętny i nieskory do współpracy. Pojawia się niechęć do pełnienia przyjętej roli zawodowej.
- Nieefektywność
Zanik zaangażowania w podjętą pracę obniża efektywność pracownika. Pojawia się stadium obniżonego zadowolenia z osiągnięć zawodowych. Doświadczany stres związany z wykonywanym zawodem prowadzi do apatyzacji zawodowej, brak wsparcia otoczenia oraz zaprzestanie doskonalenia swoich umiejętności powoduje rosnące poczucie niezadowolenia z własnych dokonań. Pracownik odczuwa kryzys zawodowych kompetencji, pojawia zwątpienie we własne zdolności i we własną skuteczność. Czuje się coraz mniej przydatny, ma poczucie niedopasowania, bezsensu i braku celu. Zatrudniony przyjmuje postawę rezygnacyjną.
Przeciwdziałanie wypaleniu
Wypalenie zawodowe niekorzystnie wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne, może być przyczyną uzależnień, zaburzeń lękowych oraz depresji pracownika. Wypalenie nasila intencję opuszczenia dotychczasowego pracodawcy, co może zwiastować problemy kadrowe dla organizacji. Może być również przyczyną odejścia z zawodu. Stres zawodowy jest zjawiskiem nieuniknionym, ale chroniczne doznawanie przykrych emocji w związku z pracą nie powinno być normą. Trzeba pamiętać, że im więcej stresu doświadcza pracownik tym mniejsze zadowolenie z pracy i większe ryzyko wypalenia. Aby zapobiec wypaleniu należy tworzyć miejsca pracy sprzyjające zdrowiu i dobremu samopoczuciu. Pracodawca ma wpływ na kształtowanie przyjaznych warunków pracy, wspierających zachowaniu work-life balance. Odpowiedzialna organizacja sprzyja redukowaniu stresu zawodowego pracowników i w ten sposób przeciwdziała wypaleniu.
Relaksacja
Brak sposobności i umiejętności efektywnego regenerowania sił i łagodzenia skutków napięcia emocjonalnego związanego z pracą może skutkować wypaleniem zawodowym. Syndrom wypalenia rozwija się stopniowo, warto obserwować zmiany w zachowaniu pracowników i zawczasu przeciwdziałać niekorzystnemu zjawisku. Sposobem na nadmiar stresorów i niedostatek własnych sił w walce ze stresem jest odpoczynek i relaksacja. Znajomość sposobów skutecznego radzenia sobie ze stresem i umiejętność odpoczynku jest ważna w każdym obszarze funkcjonowania człowieka. W kontekście zawodowym relaks pomoże ograniczyć stres prowadzący do wypalenia, pomoże zachować energię i gotowość do współpracy. Zestresowanym pracownikom można zaoferować seans relaksacyjny, który umożliwiają mobilne gogle relaksacyjne VR TierOne GO. Przerwa od obowiązków zawodowych w środowisku relaksacyjnych filmów VR 360° jest atrakcyjną i wartościową formą wypoczynku, która wspiera procesy regeneracyjne i buduje odporność psychiczną. 10-minutowe sesje relaksacyjne VR TierOne GO zachęcają do regularnego odpoczynku, sprzyjają nieodkładania relaksu na później. Prewencja wypalenia zawodowego nie musi być trudna w realizacji i wiązać się z reorganizacją firmy. Wystarczą przemyślane rozwiązania, jak relaksacyjne gogle VR TierOne GO, łatwe do zaimplementowania, które sprawią, że wypalenie nie zagości wśród zatrudnianych pracowników.
