Pojęcie stresu nie jest nikomu obce, zaczerpnięte z fizyki oznacza napięcia, naciski lub siły działające na dany układ. Stres działający na człowieka nie doczekał się jednolitej definicji ze strony środowiska naukowego, ale teorie stresu mówią o naciskach i naprężeniach, których doznaje organizm pod wpływem czynników zwanych stresorami. Stresory, z którymi musimy się zmierzyć czasem niepostrzeżenie degradują naszą psychikę i ciało. Niezaprzeczalny związek kondycji umysłu i ciała można zaobserwować u osób, które pod wpływem długotrwałego stresu zaczynają mieć problemy ze zdrowiem fizycznym. Manifestacja stresu w fizyczny sposób zmusza człowieka do przyjrzenia się sobie i szukania pomocy lekarskiej. Choć objawy somatyczne są prawdziwe, ich przyczyny nie sposób wyjaśnić w medyczny sposób. Człowiek stanowi psychofizyczną harmonijną jedność, stres zaburza tę równowagę boleśnie odbijając się na zdrowiu psyche i somy.
Ciało organem duszy
Psychosomatyka nie jest nowym pomysłem, starożytni domyślali się związków ciała i umysłu. Johann Christian August Heinroth to postać wybitna dla medycyny, nazywana pierwszym profesorem psychiatrii. Ten niemiecki lekarz w początku XIX wieku zrozumiał, że choroba może mieć naturę umysłową. Pomysły i przemyślenia Heinrotha dały impuls do powstania nowoczesnej psychoterapii. To właśnie Heinroth wprowadził termin „psychosomatyka” do literatury medycznej, to on dostrzegł, że leczenie samych objawów nie jest właściwą drogą. Uważał, że stosowanie środków somatycznych: farmakologii może pomóc, ale właściwym jest dotarcie do człowieka bezpośrednio. Zauważył, że skoro zły człowiek „zły duch” może wpłynąć niszcząco na duszę ludzką, to dobry mentor może wywrzeć pozytywny wpływ na stan chorego. To spostrzeżenie wydaje się być niezwykle trafne i aktualne dziś, choćby w kontekście stresu doświadczanego w pracy. Skazani w zawodowym środowisku na osobę, która uprzykrza nam życie, możemy cierpieć z tego powodu psychicznie. Szukamy pomocy u osób o pewnych cechach osobowości, które z łagodnością i wytrwałością (cechach przypisywanych Heinrothowi) mogą nam pomóc. Może być to ktoś bliski, może być to psychoterapeuta. Zlekceważone lub niedostrzeżone dolegliwości psychiczne zaczynają przemawiać ciałem. Dolegliwości fizyczne wynikające z problemów o podłożu psychicznym definiuje się jako psychosomatyczne. Osobę z takimi dolegliwościami nazywa się skłonną do somatyzacji albo o skłonnościach psychosomatycznych. Człowiek musi być postrzegany przez lekarza jako całość, bo symptomy zgłaszane przez pacjenta to tylko elementy układanki.
Badacz i hormon stresu
Hans Selye – dzięki temu znamienitemu lekarzowi, pochodzącemu z Wiednia, operujemy terminem stres w odniesieniu do organizmu. Ten fizyczny termin świetnie zadomowił się w medycznym leksykonie. Selye poświęcił badaniu stresu całe swoje życie. Według Selye’a stresory bywają różne, ale wywołują tę samą biologiczną reakcję stresową. Organizm za wszelką cenę pragnie utrzymać homeostazę, a pod wpływem długo działającego stresu pada ofiarą wyczerpania. Selye skupił się na negatywnych fizjologicznych skutkach długotrwałego stresu, opracowując teorię GAS (General Adaptation Syndrome) czyli Ogólnego Zespołu Adaptacyjnego złożoną z 3 faz: alarmu, odporności i wyczerpania, kiedy to następuje załamanie i wyczerpanie mechanizmu radzenia sobie ze stresem. Biologiczne skutki długotrwałego stresu to wzrost stężenia hormonów nadnerczy katecholamin (adrenalina, noradrenalina) powodujących skurcz naczyń krwionośnych, przyspieszenie akcji serca i wzrost ciśnienia krwi oraz kortykosteroidów (kortyzol) winnych osłabieniu odporności. Wzrost kortyzolu zwanego hormonem stresu prowadzi do problemów ze snem, koncentracją i zapamiętywaniem. Osłabiona kortyzolem odporność organizmu powoduje wzrost podatności na infekcje, sprzyja niezdrowej otyłości poprzez wzmożone łaknienie spowodowane zmianami w stężeniach glukozy we krwi.
Gdy widać stres
Otyłość, zwiększona wrażliwość na bakterie, wirusy i grzyby, stany zapalne oraz nasilone alergie mogą być wynikiem życia w chronicznym stresie. Przewlekły stres manifestuje się wszystkimi narządami, ale najłatwiej zaobserwować jego działanie na skórze. Zmiany pod wpływem bodźców psychicznych, na tym największym ludzkim organie, widoczne są dla wszystkich. Skóra wywodzi się z tego samego listka zarodkowego co układ nerwowy, dlatego stres uwidacznia się wyjątkowo łatwo i szybko na skórze, pogarszając jej stan. Łuszczyca, atopowe zapalenie skóry, alergie, łysienie plackowate te choroby aktywują się lub zaostrzają pod wpływem stresu, co potwierdza mechanizm psychosomatyczny. Siwienie powszechnie uważane za przejaw doświadczania długotrwałego stresu, jest spowodowane stresem oksydacyjnym i nadmiarem wolnych rodników w organizmie. Nadmiar wolnych rodników może zwiększyć się wprawdzie pod wpływem przewlekłego stresu, ale także pod wpływem promieniowania jonizującego, UV oraz wysokiej temperatury. W przypadku stresu oksydacyjnego należy stosować dietą bogatą w antyoksydanty. Widoczne dla oczu innych zmiany skórne są powodem wtórnych problemów: stresu, stanów lękowych i depresyjnych. Diagnoza chorób psychosomatycznych nie jest prosta, nie wiadomo czy pacjent jest w stresie, bo jest chory, czy jest chory z powodu stresu. By przerwać błędne koło tej psychosomatycznej korelacji, należałoby najpierw wykluczyć organiczne przyczyny przejawów złego funkcjonowania narządu.
Chicagowska siódemka
Ciągły stres utrzymuje organizm w nieustannej gotowości, co obciąża układ nerwowy, hormonalny i odpornościowy. Pod wpływem stresu mogą pojawić się dolegliwości fizyczne z różnych okolic ciała. Skarżymy się wtedy na bóle głowy, brzucha, mięśni, szumy uszne, zaburzone widzenie i zaburzoną pracę jelit. W latach 50-tych stworzono zestawienie chorób o pochodzeniu psychosomatycznym. Zestawienie to nazwane zostało chicagowską siódemką (ang. Chicago Seven lub Holy Seven), znalazły się w nim:
- choroba wrzodowa żołądka,
- nadciśnienie tętnicze,
- astma oskrzelowa,
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- zapalne choroby jelita grubego,
- nadczynność tarczycy,
- atopowe zapalenie skóry.
W przypadku tych chorób uznaje się, że związek psychiki z pojawianiem się oznak choroby jest najbardziej widoczny. Warto zwrócić uwagę na wymienione w zestawieniu nadciśnienie tętnicze, które nieopanowane może przyczynić się do zawału serca lub udaru mózgu – chorób, na które umiera najwięcej osób na świecie. Rozważa się aktualizację tego zestawienia o chorobę niedokrwienną serca, migrenę, otyłość i choroby autoimmunologiczne.
Stres zaburza równowagę
Stres trwający w czasie zaburza równowagę ciała i psychiki. Niepokojące objawy cielesne pogarszają sytuację pacjenta, wpędzając go w kolejną reakcję stresową, która zaostrza istniejące objawy. Co ciekawe długotrwały stres pod wpływem traum odciska piętno w genach, co udowodniły badania epigenetyczne. Organizm nie lubi przeciążeń i funkcjonowania w ciągłej podwyższonej gotowości. Na wszelkie sposoby domaga się, by człowiek zwrócił uwagę na siebie, uczył się reagować racjonalnie, nie szkodził samemu sobie i sięgał po pomoc, by móc żyć sprawnie, w zdrowiu psychicznym i fizycznym. Organizm krzyczy, gdy nie umie poradzić sobie ze stresorem, gdy stresor jest zaskoczeniem lub gdy stresorów jest zbyt wiele. Dlatego tak ważne jest doskonalenie radzenia sobie ze stresem. To „radzenie sobie” to taka aktywność jednostki, która podjęta pod wpływem stresora przywróci równowagę organizmu niskim kosztem. Może się to odbywać dwojako poprzez regulowanie własnych emocji (samouspokojenie) lub poprzez poprawę relacji z otoczeniem, a nawet jego zmianę. Radzenie sobie ze stresem może odbywać się na zasadzie unikania – wystrzegania się sytuacji trudnej lub konfrontacji z sytuacją stresową, czyli podjęciu działania zmierzającego do rozwiązania problemu. Nie zawsze dany styl radzenia sobie ze stresem jest adekwatny do sytuacji. Zażegnanie sytuacji stresowej przebiega efektywnie wtedy, kiedy jest zgodne nie tyle z sytuacją, ale gdy nie stoi w sprzeczności z indywidualnym stylem radzenia sobie ze stresem. Wymogi otoczenia niewspółmierne do posiadanych zasobów lub możliwości człowieka powodują zaburzenie równowagi i stres. Czasem niezbędne jest oszacowanie i zmiana wypracowanego mechanizmu obrony przed stresem, celem uniknięcia stresu w przyszłości.
Czas sobie pomóc
W sytuacji, gdy podejrzewamy, że pojawienie się choroby wynika ze stresu oraz gdy chorobie towarzyszy stres czas sobie pomóc. Bardzo pomocne są techniki relaksacyjne, które wyciszają umysł i jednocześnie objawy choroby. W sytuacji pandemii COVID-19 wywołanej koronawirusem robimy wszystko, by ustrzec się przed zachorowaniem budując odporność. Troszcząc się o swoją odporność nie można zapomnieć o sposobach łagodzenia skutków stresu upośledzającego prawidłowe mechanizmy odpornościowe. VR TierOne proponuje jako rozwiązanie autorską wirtualną terapię o udowodnionej naukowo skuteczności redukcji stresu o 28% wg PSQ. Terapia wirtualną totalną immersją VR TierOne dedykowana jest w szczególności pacjentom narażonym na stres szpitalny, z objawami depresji i lęku. VR TierOne służy także osobom w profilaktyce chronicznego stresu, elementy psychoterapii wzmacniają siły witalne człowieka.
Choroby psychosomatyczne są coraz częstsze, ponieważ nie dajemy sobie czasu na regenerację. Utrzymanie organizmu w stanie permanentnej podwyższonej gotowości jest nieopłacalne, ponieważ organizm w końcu się buntuje i wysyła sygnały, które mają nas zaniepokoić. Warto czytać znaki, które wysyła do nas psychika poprzez ciało. Przyglądać się własnym emocjom, nie ignorować sygnałów ciała. Porządkując życie emocjonalne, kultywując odpoczynek, poprawiając stan psychiki poprzez terapię można zniwelować skutki życia w stresie i przywrócić harmonijną pracę umysłu i ciała.
